Gemi acentesi; yaptığı acentelik anlaşmasıyla gemi sahibi, kaptan, işleten veya gemi kiralayanın nam ve hesabına hareket eden ve üçüncü kişi ve kuruluşlara karşı bunların hak ve menfaatlerini tayin edilen bölge içinde koruyan ve bunun karşılığında ücret alan gerçek veya tüzel kişidir(1).
TTK’una göre acente müvekkili ile sözleşme yapacak kişileri bularak sözleşmenin yapılmasına ortam hazırlayan veya sözleşme yapacak kişiyi bulup müvekkili adına bizzat sözleşmeyi yapan kişidir. Buna karşılık gemi acentesi, müvekkilinin üçüncü kişi veya kuruluşlara karşı hak ve menfaatlerini koruyan kişidir. Gemi acentesine verilen bu vazifenin içerisine sadece sözleşme yapılmasına aracılık etme veya müvekkili adına bizzat sözleşmeyi akdetme işi girmez. Ayrıca gemi acentesi, bir vekil gibi müvekkili adına iş ve işlemler de yapabilir. Bu haliyle “gemi acentesi” kavramının TTK’ndaki “acentelik” kavramından daha geniş anlamda düzenlendiği ortadadır. Anayasanın 124. Maddesine göre yönetmeliklerle kanun düzenlemelerine aykırı veya onları aşan düzenleme yapılamaz. Hal bu iken gemi acenteliği kavramının bu geniş anlamıyla bir kanun yerine yönetmelikte düzenlenmesi yanlıştır.
Çıkacak herhangi bir uyuşmazlıkta gemi acentelerine TTK. m. 102 ve devamındaki acentelik hükümleri uygulanacaktır. TTK da uyuşmazlığa ilişkin bir hüküm bulunmazsa da TTK. m.102 gereğince Türk Borçlar Kanunundaki vekalet hükümleri uygulanır.
Gemi acenteleri genel olarak aşağıda sayılan iş ve işlemleri yerine getirir(2):
- Bulundukları limanda veya bölgede ilgili geminin limana girişinden önce boğaz trafik kontrollerine, liman başkanlıklarına, sahil sağlık, emniyet teşkilatı, gümrük birimlerine geminin özellikleri, yükü, yanaşacağı liman hakkında bilgi verme,
- Geminin limana gelmesinden sonra sağlık belgesinin temini,
- Türk limanlarına gelen her türlü gemi ve deniz araçlarının yolcu, yük, bakım/onarım, sörvey, ikmal personel değişikliğinin sağlanması,
- Yükleme ve boşaltma için liman başkanlığına başvuruları yaparak, gerekli ücretleri yatırmak,
- Kılavuz, römorkör talebinde bulunmak,
- Geminin ihtiyacı olan yakıt, kumanya ve yağ ikmalinin sağlanması,
- Yük ilgililerine gerekli bildirimlerde bulunarak boşaltma, istif, sayım kontrol, hizmetlerinde görev alacak kişileri temin etme ve hazır bulunmasını sağlamak,
- Özel yetki verilmesi halinde “olaylar çizelgesi -statement of facts”, “zaman çizelgesi -time sheet”, “konişmento- bill of lading” gibi belgelerin tanzim edilmesi,
- Yükleme ve boşaltma faaliyetlerinin bitiminden sonra geminin liman çıkışında gerekli iznin alınması,
- 6102 sayılı Kanunun 112. maddesi uyarınca, Müvekkiline ait bir paranın gönderilmesi veya teslim edilmesinin zamanında sağlanması.
GEMİ ACENTESİ OLACAK KİŞİLERDE ARANAN NİTELİKLER
1) Gerçek Kişi Gemi Acentelerinde Aranan Nitelikler
- a) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmaları,
- b) Fiil ehliyetine sahip olmaları,
- c) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı beş yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya da affa uğramış olsa bile devletin güvenliğine, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine, milli savunmaya ve devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk, terörün finansmanı, basit ve nitelikli zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama, hapis cezasının ertelendiği veya adli para cezasına çevrildiği hükümler hariç olmak üzere hürriyeti bağlayıcı cezaya mahkumiyeti gerektiren kaçakçılık veya vergi kaçakçılığı suçlarından mahkum olmamaları,
- d) Deniz Ticaret Odasına üye olmaları.
2) Tüzel Kişi Gemi Acentelerinde Aranan Nitelikler
- a) Türk Ticaret Kanunu hükümlerine göre kurulan şirketlerden olması
- b) Şirket ana sözleşmesinde gemi acenteliği faaliyetinin belirtilmiş olması,
- c) Deniz Ticaret Odasına üye olması.
Gemi Acente Yetkilisi Olacak Kişide Aranan Nitelikler
Acente yetkilisi; Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı nezdinde gemi acentesi adına yetkili olan kişidir. Bir kişinin acente yetkilisi olabilmesi için şu şartları sağlıyor olmalıdır:
- a) Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olması,
- b) Fiil ehliyetine sahip olması,
- c) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı beş yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya da affa uğramış olsa bile devletin güvenliğine, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine, milli savunmaya ve devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk, terörün finansmanı, basit ve nitelikli zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama, hapis cezasının ertelendiği veya adli para cezasına çevrildiği hükümler hariç olmak üzere hürriyeti bağlayıcı cezaya mahkumiyeti gerektiren kaçakçılık veya vergi kaçakçılığı suçlarından mahkum olmaması,
- d) Sicile kayıtlı olarak en az iki yıl süreyle gemi acentesi personeli unvanıyla çalışmış olması veya denizcilik eğitimi veren bir yüksek öğretim programından mezun olmak kaydıyla en az bir yıl süreyle mesleki deneyim sahibi olması ya da İdarenin merkez teşkilatına bağlı Deniz Ticareti Genel Müdürlüğü, Deniz ve İç Sular Düzenleme Genel Müdürlüğü, Tersaneler ve Kıyı Yapıları Genel Müdürlüğünde veya İdarenin taşra teşkilatı liman başkanlıklarında en az on yıl süreyle çalışmış olması gerekir.
Gemi Acentesi Personeli Olacak Kişilerde Aranan Nitelikler
Gemi acentesi personeli; liman, gümrük, sahil sağlık ve emniyet idareleri ile ilgili diğer kurum ve kuruluşlarda, acentelik işlemlerini yürüten ve kendilerine İdarece tanıtım kartı düzenlenen kişidir. Bir kişinin gemi acentesi personeli olabilmesi için aşağıdaki şartlara uygun olması gerekir.
- a)Türkiye Cumhuriyeti vatandaşı olmalı,
- b) Fiil ehliyetine sahip olmalı,
- c) 26/9/2004 tarihli ve 5237 sayılı Türk Ceza Kanununun 53 üncü maddesinde belirtilen süreler geçmiş olsa bile; kasten işlenen bir suçtan dolayı beş yıl veya daha fazla süreyle hapis cezasına ya da affa uğramış olsa bile devletin güvenliğine, anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine, milli savunmaya ve devlet sırlarına karşı suçlar ve casusluk, terörün finansmanı, basit ve nitelikli zimmet, irtikap, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama, hapis cezasının ertelendiği veya adli para cezasına çevrildiği hükümler hariç olmak üzere hürriyeti bağlayıcı cezaya mahkumiyeti gerektiren kaçakçılık veya vergi kaçakçılığı suçlarından mahkum olmamalı,
- d) İstanbul ve Marmara, Ege, Akdeniz, Karadeniz Bölgeleri (İMEAK) ve Mersin Deniz Ticaret Odaları tarafından hazırlanan eğitim programına katılıp eğitim sonrasında yapılan sınavda başarılı olmalı,
- e) En az lise veya dengi okul düzeyinde bir okulu bitirmiş olması gerekir.
Gemi acentesi personeli olma hakkını kazananlara idare tarafından tanıtım kartı verilir.
GEMİ ACENTESİNİN FAALİYETE GEÇEBİLMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKEN İŞLEMLER
Gemi Acentesi Yetki Belgesi
TTK’na uygun bir şekilde kurulmuş olan gemi acenteliği işletmesinin faaliyete geçebilmesi için ayrıca idareden izin ve buna bağlı olarakta gemi acentesi yetki belgesi alması gerekmektedir. Yetki belgesini Ulaştırma, Denizcilik ve Haberleşme Bakanlığı bünyesinde bulunan Deniz ve İç Sular Düzenleme Genel Müdürlüğü vermektedir. Bunun için başvurular sicil müdürlükleri bulunan İstanbul, İzmir, Bandırma, Çanakkale, Zonguldak, Antalya, Samsun, Trabzon, Mersin ve İskenderun liman başkanlıklarına yapılmaktadır(3).
Yetki belgesi ile sadece yetki verilen bölgede acentelik faaliyeti yürütülür. Gemi acenteleri yetki verilen bölge dışında da faaliyet yürütmek istiyorlarsa ilgili bölgelerde şube açmalıdırlar bunun için de ayrıca şube yetki belgesi almaları gerekmektedir. Ayrıca, gemi acenteleri ile şubelerinin ve gemi acentesi personelinin düzenli olarak idare tarafından sicilde kayıtları tutulur.
GEMİ ACENTELERİNE UYGULANABİLECEK İDARİ YAPTIRIMLAR VE İDARE MAHKEMESİNDE DAVA AÇMA
Gemi Acenteleri Yönetmeliğinin 14. maddesine göre gemi acenteleri belirli durumlarda kısa süreliğine veya ihlal nedeni kaldırılıncaya kadar faaliyetten men edilebilirler.
Ayrıca 655 sayılı KHK’nın 28/2-b bendine dayanarak gemi acentelerine idari para cezası da verilebilir.
İdare Gemi Acenteleri Yönetmeliğinin 15. maddesine dayanarak acentenin yetki belgesi veya gemi acentesi personelinin tanıtım kartını da iptal etme yetkisine sahiptir.
İdarenin bu kararlarına karşı işlemi yapan idarenin bulunduğu yer idare mahkemesine işlemin tebliğinden itibaren 60 gün içerisinde dava açılabilir.
AV. TURAN ÖZKAYA
1) 28224 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gemi Acenteleri Yönetmeliğinin 4/e maddesinde ve 26812 sayılı Resmi Gazete’de yayımlanan Gemi Acentelik Hizmetleri Ücret Tarifesine İlişkin Tebliğin 4/ç maddesinde gemi acenteliği tanımlanmıştır.
2) Didem Algantürk LİGHT, 6102 Sayılı TTK Uyarınca Gemi Acentelerinin Tabi Olduğu Hükümlerin Değerlendirilmesi, İstanbul Ticaret Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Yıl:12, Sayı:24, s. 6-7.
3) http://www.vda.org.tr/duyuru/gemi-acenteligi-yetki-belgesi-ve-gemi-acentesi-personel-tanitim-/6196
