Sigorta şirketleri ürettikleri çok çeşitli ürünleri bir şekilde satmak durumundadırlar ve bunu da farklı kanallarla yapabilirler. Bu şirketler ürünlerini bağımsız mali danışmanlar(brokerlar ve diğer bağımsız mali danışmanlar) yoluyla, bankalar yoluyla, doğrudan kendileri veya anlaşmalı acenteleri yoluyla satabilirler. Türkiye’de sigortacılık ürünlerinin en önemli dağıtım kanalı acentelerdir. Acenteler sigorta sektöründe önemli görevler üstlenmesine rağmen acentelerin de kendi yapılarından kaynaklanan bazı avantaj ve dezavantajları vardır. Öncelikle acentelerin müşterilere ulaşma ve onların ihtiyaçlarını karşılayacak ürünü tespit etme ve satma imkanları daha geniştir. Bulundukları bölgenin insanını, ekonomik durumunu ve diğer özelliklerini bilmeleri onlara bu imkanı sunmaktadır. Bu durum acentelerin müşterileriyle daha yakın ilişki kurmalarına imkan tanımaktadır. Sigorta acenteleri, aynı zamanda birlikte çalıştıkları sigorta şirketlerinin piyasadaki gözü kulağıdırlar(1). Piyasayı gözlemleyerek sigorta şirketinin yeni ürün grupları geliştirmelerine veya mevcut ürünlerin yenileştirmelerine yardımcı olurlar. Diğer taraftan acenteler, Türkiye gibi sigortacılık sektörünün gelişmekte olduğu ülkelerde bütüncül olarak sigortacılık sektörünün gelişmesine hizmet ederler. Tabi bunun için müşterilerle münasebet kuracak acentelerin eğitimli ve tecrübeli olmaları önemlidir. Diğer yandan acentelerin sigorta şirketleri tarafından yönetilmelerinin zor oluşunun da acenteliğin bir dezavantajı olduğunu belirtmek gerekir(2). Bunun sebebi acentenin sigorta şirketinden bağımsız bir işletme oluşudur(Acentenin ne olduğuna dair bakınız). Bu yazıda hukukumuzdaki sigorta acentelerine ilişkin düzenlemelere değinilecektir. Türk Hukukunda acentelik genel olarak Türk Ticaret Kanunu’nda düzenlenmiştir. Sigorta sektörünün önemine binaen kanun koyucu sigorta acentelerini ayrıca bir de Sigortacılık Kanunu’nda düzenlemiştir. Sigorta acentelerine öncelikli olarak Sigortacılık Kanunu hükümleri uygulanacak ve bu kanunun düzenleme yapmadığı durumlar için de TTK’nın hükümleri uygulanacaktır.
SİGORTA ACENTESİ NEDİR VE NE İŞ YAPAR?
5684 sayılı Sigortacılık Kanunu’na göre;
Sigorta acentesi: Ticarî mümessil, ticarî vekil, satış memuru veya müstahdem gibi tâbi bir sıfatı olmaksızın bir sözleşmeye dayanarak muayyen bir yer veya bölge içinde daimî bir surette sigorta şirketlerinin nam ve hesabına sigorta sözleşmelerine aracılık etmeyi veya bunları sigorta şirketleri adına yapmayı meslek edinen, sözleşmenin akdinden önce hazırlık çalışmalarını yürüten ve sözleşmenin uygulanması ile tazminatın ödenmesinde yardımcı olan kişiyi ifade eder.
Sigortacılık kanunu Ticaret Kanunu’nun acente tanımına ek olarak şu üç unsuru da eklemiştir:
1) Akit öncesi hazırlık çalışmalarının yürütülmesi
2) Sözleşmenin uygulanması
3) Tazminatın ödenmesine yardımcı olunması
Dolayısıyla sigorta acentesi; sözleşme öncesi hazırlık çalışmalarını yürüten, sözleşmenin uygulanmasına yardımcı olan ve rizikonun gerçekleşmesi durumunda sigorta tazminatının ödenmesine yardımcı olan kişidir(3).
Ticaret Kanunu bu üç hususu kendi acente tanımında belirtmemiştir. Fakat Ticaret Kanunu belirtmemiş olmasa dahi acente, bu üç husustan acentelik sözleşmesinden doğan yan yükümlülüklerden dolayı sorumlu tutulabilir. Peki neden Sigortacılık Kanunu TTK’dan farklı olarak sigorta acentesi tanımına ayrıca bu üç hususu eklemiştir? Bunun nedeni sigorta acentelerinin bu üç konudaki sorumluluklarının özellikle vurgulanmasıdır. Sigortacılık Kanunu böylece bu üç yükümlülüğü sigorta acentesine asli yükümlülük olarak yüklemiştir. Bu düzenleme ile sigorta acentelerine TTK düzenlemesine tabi acentelere göre daha fazla sorumluluk yüklenmiştir.
Türk Hukukunda acente nedir ve unsurları nelerdir(yazı için tıklayınız!) yazısında anlatılanlar sigorta acenteleri için de geçerlidir dolayısıyla o yazıda anlatılanları ayrıca anlatılmayıp burada farklı olan bu üç unsura değinilecektir.
1) Akit öncesi hazırlık çalışmalarının yürütülmesi
Tarafların sözleşme müzakerelerinde bulunması ve böylece sözleşme metninin hazırlanması sözleşmeye hazırlık aşamasıdır. Sigorta sözleşmesi konusu riskin tespiti, bu tespite göre primin belirlenmesi işlemleri hazırlık aşamasına dahildir. Bu aşamada taraflar(sigorta ettiren ve sigorta şirketinin temsilcisi konumundaki acente) dürüstlük ilkesi çerçevesinde hareket etmek durumundadırlar aksi takdirde bundan doğacak zararlardan sorumlu olurlar. Sözleşme öncesi hazırlık çalışmalarının yapılması acenteye yüklenmiştir dolayısıyla acente bu aşamada gerekli özeni göstermekle yükümlüdür. Burada acente müşterisine karşı onu aydınlatmakla, gerekli yönlendirmelerde bulunmakla yükümlü olduğu gibi yapılması gereken çalışmaların tam ve doğru yapılması açısından da sigorta şirketine karşı sorumludur. Örneğin poliçenin yanlış hazırlanması dolayısıyla sigorta şirketi aleyhine bir zararın meydana gelmesi durumunda acente burada sorumlu olur.
2) Sözleşmenin uygulanması
Kanun hükmündeki sözleşme ile kastedilen sigorta sözleşmesidir. Sigorta sözleşmesinde esas itibariyle sigorta ettiren belirli bir prim ödeme borcu altına girerken sigortacı ise sigorta himayesini gerçekleştirmek borcu altına girmektedir. Sözleşmenin uygulanmasına ilişkin acentenin sorumluluğu haber verme ve yetkilendirilmişse primlerin tahsili yükümlülüğünü kapsar. Acentenin prim tahsil edebilmesi için ayrıca sigorta şirketi tarafından yetkilendirilmesi gerektiği de unutulmamalıdır.
Sigorta sözleşmesinde sigorta ettiren, rizikonun gerçekleşmesi durumunda durumu haber verme veya riziko gerçekleşmeden önce riziko ağırlaşması durumlarını beyan etmek sorumluluğu altındadır. Sigorta ettiren acenteye durumu bildirdiğinde sorumluluk üzerinden kalkar ve artık acentenin TTK. m. 110 gereğince haber verme yükümlülüğü doğar. Bu yükümlülük gereğince acente sigorta şirketine bu beyanları iletmek zorundadır.
Sözleşmenin uygulanması sırasında çıkan uyuşmazlıklarda davanın sigorta acentesiyle birlikte veya ondan bağımsız acenteye açılabilmesi ve acentenin sigorta ettirene müvekkilin menfaatini koruma adına dava açabilmesi de sözleşmenin uygulanması aşamasındaki acentenin sorumluluğu kapsamına girer.
3) Tazminatın ödenmesine yardımcı olunması
Rizikonun gerçekleşmesiyle sigorta tazminatı gündeme gelir. Sigorta sektöründe tazminatın hak edilip edilmediğinin tespiti veya hak edilmişse tazminatın miktarının ne olacağının tespitinin yapılması önemli bir konudur. Tazminat konusunda yapılması gerekli işlemlerin yapılmasında kanun acenteyi işin içine dahil etmiş ve acenteye bu aşamada da sorumluk yüklenmiştir. Dolayısıyla sigorta acentesinin işi poliçenin kesilmesiyle bitmemektedir. Sigorta devam ettiği sürece sorumluluğu devam etmektedir.
SİGORTA ACENTESİ OLACAK KİŞİLERDE ARANAN NİTELİKLER
Sigorta acenteleri gerçek kişi acenteleri veya tüzel kişi acenteleri şeklinde kurulabilirler. Sigorta Acenteleri Yönetmeliğinde bu iki tarz acentede aranan nitelikler ayrı ayrı düzenlenmiştir.
1) Gerçek kişi acentelerde aranan nitelikler
a) SEGEM(Sigortacılık Eğitim Merkezi) tarafından yapılan teknik personel yeterlilik sınavını kazanmış olması.
b) Türkiye’de yerleşik olması.
c) Kasten işlenen bir suçtan dolayı affa uğramış olsalar dahi 5 yıldan fazla hapis, sigortacılık mevzuatına aykırı hareketlerinden dolayı hapis veya birden fazla adlî para cezasına mahkûm edilmemiş olması; devletin güvenliğine, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine, milli savunmaya ve devlet sırlarına karşı suçlar ile casusluk, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, bilişim sistemini engelleme, bozma, verileri yok etme veya değiştirme, banka veya kredi kartlarının kötüye kullanılması, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama, terörün finansmanı, kaçakçılık, vergi kaçakçılığı veya haksız mal edinme suçlarından hüküm giymemiş olması.
ç) En az 50.000.-TL değerinde malvarlığı değeri beyan etmiş olması.
d) Fiziki şartlar, teknik ve idari altyapı ile insan kaynakları bakımından yeterli donanıma sahip olması.
e) Sigortacılıkla ilgili* iki yıllık yüksekokul bitirenler için 2 yıl, dört yıllık yükseköğretim kurumlarını bitirenler için ise en az 18 aylık mesleki deneyime sahip olması aranır. Sigortacılıkla ilgili dört yıllık yükseköğretim kurumlarını bitirenler için ise deneyim şartı yoktur.
2) Tüzel kişi acentelerde aranan nitelikler
a) Merkezlerinin Türkiye’de bulunması ve anonim şirket veya limited şirket şeklinde kurulmuş olmaları.
b) Asgari ödenmiş sermaye şartını yerine getirmiş olması.
c) Fiziki şartlar, teknik ve idari altyapı ile insan kaynakları bakımından yeterli donanıma sahip olması. d) Tüzel kişi acentelerin gerçek kişi ortakları ile tüzel kişi ortaklarının gerçek kişi ortakları:Kasten işlenen bir suçtan dolayı affa uğramış olsalar dahi 5 yıldan fazla hapis, sigortacılık mevzuatına aykırı hareketlerinden dolayı hapis veya birden fazla adlî para cezasına mahkûm edilmemiş olması; devletin güvenliğine, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine, milli savunmaya ve devlet sırlarına karşı suçlar ile casusluk, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, bilişim sistemini engelleme, bozma, verileri yok etme veya değiştirme, banka veya kredi kartlarının kötüye kullanılması, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama, terörün finansmanı, kaçakçılık, vergi kaçakçılığı veya haksız mal edinme suçlarından hüküm giymemiş olmalıdırlar.
3) Acentede çalışacak teknik personelde aranan nitelikler
a) Medeni hakları kullanma ehliyetine sahip olunması, b) Kasten işlenen bir suçtan dolayı affa uğramış olsalar dahi 5 yıldan fazla hapis, sigortacılık mevzuatına aykırı hareketlerinden dolayı hapis veya birden fazla adlî para cezasına mahkûm edilmemiş olması; devletin güvenliğine, Anayasal düzene ve bu düzenin işleyişine, milli savunmaya ve devlet sırlarına karşı suçlar ile casusluk, zimmet, irtikâp, rüşvet, hırsızlık, dolandırıcılık, sahtecilik, güveni kötüye kullanma, hileli iflas, ihaleye fesat karıştırma, edimin ifasına fesat karıştırma, bilişim sistemini engelleme, bozma, verileri yok etme veya değiştirme, banka veya kredi kartlarının kötüye kullanılması, suçtan kaynaklanan malvarlığı değerlerini aklama, terörün finansmanı, kaçakçılık, vergi kaçakçılığı veya haksız mal edinme suçlarından hüküm giymemiş olmak, c) Lise ve dengi okul bitirenlerin 1 yıl, müfredatında sigortacılıkla ilgili konulara yer verilen lise dengi mesleki ve teknik eğitim okullarını bitirenlerin 6 ay, İki yıllık yüksekokul bitirenlerin 6 ay mesleki deneyime sahip olmaları aranır. Sigortacılıkla ilgili* iki yıllık yüksekokul bitirenlerde ve herhangi bir dört yıllık yükseköğretim kurumu bitirenlerde deneyim aranmaz. ç) SEGEM tarafından yapılacak teknik personel yeterlilik sınavının kazanılması,
gerekir.
SİGORTA ACENTESİNİN FAALİYETE GEÇEBİLMESİ İÇİN YAPILMASI GEREKEN İŞLEMLER
1) Uygunluk belgesi ve levhaya kayıt
SAY.(Sigorta Acenteleri Yönetmeliği) m. 10’a göre sigorta acentesi açmak isteyenlerin Hazine Müsteşarlığından uygunluk belgesi almaları gerekir. Uygunluk belgesi başvurusu TOBB tarafından görevlendirilen odalara yapılır. Bu odalar tarafndan istenen belgeler tamamlanarak odaya teslim edilir bunun üzerine ilgili oda belgeleri Müsteşarlığa gönderir. Müsteşarlık uygun bulduğu başvuruyu TOBB’a bildirir ve bu bildirim uygunluk belgesi niteliğindedir. TOBB kendisine gelen bildirim üzerine bildirime konu acenteyi kendi nezdinde tuttuğu ve faal acentelerin kayıtlı bulunduğu levhaya kaydeder. Levhaya kayıt olan acenteler TOBB’un internet sitesinde duyurulur.
2) Acentelik yekisinin alınması
Levhaya kayıttan sonra acentenin 6 ay içerisinde bir sigorta şirketi ile anlaşıp poliçe düzenlenmeye başlamış olması gerekir aksi takdirde levhaya kaydı silinir. Kayıttan sonra sigorta şirketinden acentelik yetkisi alınması gerekir. Bunun için sigorta şirketi ile acentelik sözleşmesi yapılır ve bunun üzerine SAY. m. 14’e göre acentelik yetkisi hususi bir vekaletnemeyle acenteye verilir. Vekaletnamede faaliyette bulunacak sigorta dalları ve bu dallar kapsamında tanınan yetkiler gösterilir. Sonrasında vekaletnameler tescil ve ilan ettirilir. Vekaletnamenin alınmasından sonra acente, acentelik faaliyetinde bulunabilir.
AV. TURAN ÖZKAYA
1) Sigorta Şirketleri- Acente İlişkileri(seminer), İktisadi Araştırmalar Vakfı Yayınları, İstanbul, 1998, s. 35.
2) Sigorta Şirketleri- Acente İlişkileri(seminer), a.g.e., s. 33.
3) Arslan Kaya, TTK Şerhi- Acentelik, Beta Yayınları, İstanbul, 2016, s. 19.
*Sigortacılık ile ilgili bölümler sigortacılık, bankacılık ve sigortacılık, risk yönetimi ve aktüerya bölümleridir.
